Joke Schippers (rouw- en verliesdeskundige), Maria Hoefnagel (rouwconsulent, Prezens) en Karin van Bodegraven (mantelzorgmakelaar, Markant) deelden op 7 november jl. hun kennis en inzichten over verlies en rouw bij mantelzorg tijdens een bijeenkomst voor professionals. Aan de hand van casuïstiek vertelde rouw- en verliesdeskundige Schippers hoe het proces verloopt van rouw en verlies bij mantelzorg. “Wat ben ik blij dat ik dit weet; ik ben aan het verliezen en aan het rouwen”, is een vaak gehoorde verzuchting onder mantelzorgers.

Als het gaat om rouw en verlies bij mantelzorg zullen mantelzorgers niet gauw zeggen: “Hier wil ik hulp bij.” Mensen geven veeleer aan dat ze het allemaal niet meer weten en dat ze hebben gehoord dat Schippers handzame tips kan geven hoe ze op de been kunnen blijven. Op de manier die mantelzorgers eigen is: “Ik moet het snel weten want ik heb geen tijd!” Schippers staat liever even stil bij hoe het met de cliënt gaat. Dat kost tijd. “Ik ga het niet meteen over rouw en verlies hebben.”

Verlies bij leven
Wanneer mantelzorgers erkennen dat ze in een rouwproces zitten en met verlies bij leven te maken hebben, en ze het dáárom zwaar hebben, wordt de vraag om hulp eenvoudiger. Ze beseffen dat ze hulp mógen vragen. Met verlies omgaan doe je niet alleen. Dat red je niet. Wat heel veel mensen het zwaarst vinden, is dat ze hun partner zien aftakelen. Dat het zo slecht met hem/haar gaat doet heel veel  pijn. Als je rouw ziet als omgaan met verlies, kun je op een andere manier naar je eigen situatie kijken.

Hij is er nog!
Zodra mantelzorgers horen dat ze te maken hebben met verlies, moeten ze vaak even slikken en kauwen om dit te verwerken: “Dit is inderdaad iets waar ik tegenaan loop”, zeggen veel mantelzorgers volgens Van Bodegraven. “Het moet even resoneren en daarna herkennen mensen het proces waar ze in zitten. Vaak ervaren ze ook opluchting”, reageert Schippers. Een vrouw zei tijdens een Alzheimerbijeenkomst: “Ik ben niet in de rouw, kijk maar hij is er nog!” Gelijk heeft ze natuurlijk, als het gaat om rouwen na een sterfgeval. Maar als je rouw zou definiëren als omgaan met verlies, wat is dan haar reactie? Dat kwam binnen bij haar: “Ik heb een heel lijstje van wat ik kwijt ben! Hij is nog steeds mijn lieverd maar ik raak hem kwijt; hij is niet meer wie hij was. We zouden nog reizen gaan maken. De toekomst is niet meer zoals we hem ons hadden voorgesteld.”

De reactie van mantelzorgers is vaak: “Niet te lang stilstaan bij verlies, anders kan ik niet meer zorgen.”

Niet te lang stilstaan
Na een aantal gesprekken met Schippers vroeg een cliënt haar: “Kun je mij vertellen hoe ik met dit verlies om moet gaan? Ik kan nergens terecht voor emotionele ondersteuning.” Schippers’ advies: “Durf met beide benen in het verlies te staan. Probeer te beseffen wat het voor je betekent. Probeer ook een balans te vinden in zorgen voor je man en zorgen voor jezelf. En daarna een evenwicht tussen stilstaan bij verlies en doorgaan.” De reactie van mantelzorgers is vaak: “Niet te lang stilstaan bij verlies, anders kan ik niet meer zorgen. Dan ga ik zitten en kom ik niet meer uit die stoel.”

“Ik begrijp nu hoe processen verlopen bij verlies bij mantelzorg, de schommeling tussen verdriet en doorleven.”

Verstandelijke beperking
Olaf Hager, een van de deelnemers aan de bijeenkomst, zegt veel baat te hebben bij het duale model (de twee kanten van het rouwproces: de doorleefkant en de verlieskant) voor zijn werk bij Cordaan als begeleider in een gezinsvervangend tehuis. “Ik begrijp nu hoe processen verlopen bij verlies bij mantelzorg, de schommeling tussen verdriet en doorleven. Bij cliënten met een verstandelijke beperking loopt het natuurlijk vaak wat anders. Die kunnen dat niet zo vatten. Ik merk vaak dat deze mensen het moeilijk vinden om het verlies toe te laten. Pas op een later moment merk je als begeleider: ‘Het zou weleens met dat verdriet te maken kunnen hebben.’”

Waardevol
Deelnemer Antine Rijpma heeft tijdens deze bijeenkomst handvatten aangereikt gekregen die ze kan gebruiken in haar praktijk als dementieverpleegkundige. “Een waardevolle bijeenkomst die aansluit bij de praktijk. Ook het visuele aspect van het duale proces, de tekeningen van de verlies- en de doorleefkant ga ik zeker ook zelf gebruiken!” “Wat we vooral niet moeten vergeten: het gaat allemaal om liefde! Rouw en omgaan met verlies is de achterkant van de liefde”, met deze woorden besluit Schippers de bijeenkomst.

Meer informatie over dit thema vindt u op de pagina Mantelzorg en verlies.